visie

Kennis vormt geen garantie voor goed gedrag, maar onwetendheid leidt vrijwel zeker tot slecht gedrag.


Martha Nussbaum

beeld: Sammy Slabbinck

visie

“Cultuur is betekenis geven aan de wereld om ons heen. Het is de wereld ervaren en interpreteren, verbeelden en kennen. Reflecteren op cultuur – onze eigen en die van anderen – is cultureel bewustzijn. Alle onderwijs is onderwijs in cultuur.”


prof. Barend Van Heusden, Cultuur in de Spiegel.

In al onze projecten en activiteiten worden we geïnspireerd door de cultuurtheorie Cultuur in de Spiegel. Niet omdat het verhaal van professor Barend Van Heusden zo nieuw of schokkend is. Wel omdat hij in snel veranderende tijden op een klare, heldere manier verwoordt waar het in onderwijs werkelijk om kan gaan. Cultuur in de Spiegel is een theoretisch kader waaraan scholen en leraren ‘hun verhaal’ kunnen ophangen. Het biedt een antwoord op de vraag wat cultuur is en waarom een brede culturele vorming belangrijk is.

 

Het betekenis geven aan de wereld om ons heen, het pleidooi voor het opbouwen van een brede en goed gevulde geheugenbibliotheek, het verbreden van de leefwereld van kinderen en jongeren, het hanteren van de vier concrete en abstracte basisvaardigheden die bijdragen tot het reflecteren op cultuur vormen een kapstok om onderwijs rijk en relevant te maken. Cultuur heeft in dit verhaal niets verhevends maar is dat wat ons – als persoon of als gemeenschap – tot mens maakt. Cultuur in de Spiegel biedt ook kansen om onderwijs open te breken en naar buiten te trekken: de straat op, de wereld in.

 

Het inzetten op het cultureel bewustzijn vinden we als docenten van fundamenteel belang. Leraren moeten kinderen en jongeren zonder angst de wereld kunnen inleiden. Het inleven en reflecteren op cultuur kan hierbij een hefboom zijn om alle leren vrij, volwassen, menselijk en democratisch te maken. Het werken aan cultureel bewustzijn vormt zo een metadoel in de lessen, activiteiten en projecten die we uitwerken en in praktijk brengen.

 

bron: Van Heusden, B., Cultuur in de Spiegel. Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. Groningen. 2010.

doelen

VERWONDERING

VERWONDERING

“Kinderen zijn vaak verwonderd. Ergens op weg naar de volwassenheid verliezen de meesten van ons die onbevangenheid. En dat is spijtig. Verwondering geeft het leven kleur, helpt om grenzen te verleggen en spoort ons aan om valse zekerheid in vraag te stellen.” Met deze woorden opent hoogleraar Caroline Pauwels haar pleidooi voor en ode aan de verwondering. Verwondering is voor haar datgene wat ons voorstuwt, wat onze grenzen verlegt en wat ons geluk doet vinden. In een essay maakt ze duidelijk dat de exacte wetenschap en de verbeelding en verwondering niet naast of tegenover elkaar staan. Integendeel, verwondering voedt wetenschap en onderzoek. Tijdens cultureel bewustzijn willen we de kaart trekken van de verwondering. We willen studenten prikkelen, uitdagen en het vuur van de nieuwsgierigheid verder of opnieuw aanwakkeren. Zo vormt ‘verwonderd zijn’ één van de hoofddoelen in ons onderwijs.

 

bron: Pauwels, C., Ode aan de verwondering. Tielt, 2019.

WERELDBURGER

WERELDBURGER

Werken aan cultureel bewustzijn betekent ook werken aan wereldburgerschap en inzetten op het ontwikkelen van een democratische houding. Onderwijs heeft sowieso een democratische taak. Ook hier zal een rijke geheugenbibliotheek in combinatie met een reflectieve en kritische houding ten opzichte van zichzelf en de andere mee het fundament leggen voor die democratisch houding. Voor de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum is wereldburgerschapseducatie noodzakelijk om in een geglobaliseerde wereld het hoofd te bieden aan de politieke en maatschappelijke thema’s die er vandaag toe doen. De fundamentele vraagstukken van deze tijd vragen volgens haar een multinationale aanpak die enkel vanuit een democratische houding kan worden ontwikkeld.  

 

bron: Nussbaum, M., Niet voor de winst. Waarom de democratie de geesteswetenschappen nodig heeft. Amsterdam, 2010.

beelden: Sammy Slabbinck

GEHEUGENBIB

GEHEUGENBIBLIOTHEEK

Een rijke en breed gevulde geheugenbibliotheek stelt je in staat om met durf en minder angst in het leven te staan. Die geheugenbibliotheek is een centrale term in de theorie van Cultuur in de Spiegel: meer kennis van de wereld maakt dat je makkelijker op veranderingen kan anticiperen en dus vlotter je plaats kan vinden in onze complexe maatschappij. Vanzelfsprekend kunnen ook leerkrachten hier een bepalende rol in spelen door regelmatig de leefwereld van de doelgroep achter zich te laten. Kennis van de wereld – noem het wereldwijsheid – maakt dat de kloof tussen geheugen en werkelijkheid die in de theorie van Cultuur in de Spiegel wordt beschreven makkelijker kan worden overbrugd. Het is bepalend voor het weten, het handelen en de houding van de lerende.

 

bron: Canon Cultuurcel, Leren & angst.
Reflecties vanuit Cultuur in de Spiegel. Brussel, 2019.

PERSOONSVORMING

PERSOONSVORMING

De onderwijspedagoog Gert Biesta omschrijft goed onderwijs als wereld-gericht onderwijs. Dit beschrijft hij verder als “vorming tot volwassenheid”. Volgens Biesta is het onderwijs van vandaag uit balans omdat “de stem van de economie sterker is dan de stem van de pedagoog”. Biesta onderscheidt drie doeldomeinen: kwalificatie (overdracht en verwerving van kennis, vaardigheden en houdingen die lerenden kwalificeren om ‘iets’ te doen), socialisatie (de manier waarop onderwijs lerenden verbindt met bestaande tradities en praktijken) en persoonsvorming (vorming tot zelfstandigheid en volwassenheid). Voor Biesta staat volwassenheid voor het “in de wereld zijn zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen”. Democratie, ecologie, duurzaamheid en zorg zijn hier nauw mee verbonden. Uiteraard vraagt dit volwassen in de wereld staan een houding van reflectie op jezelf, op de ander(e) en op de wereld.

 

bron: Biesta, G., Het prachtige risico van onderwijs. Culemborg, 2015.  

werkwijze

  • vragen stellen, nieuwsgierig zijn
  • geen juist of fout
  • concreet en gevarieerd bronnenmateriaal
  • gesprek en dialoog
  • ontmoeten
  • ervaring en experiment
  • werken met beelden
  • weg van de leefwereld, onmaat
  • hedendaagse kunsten
  • wat er (niet) toe doet
  • aandachtig zijn


bronnen